@archimed czyli wiesz lepiej niż nasze ministerstwo? Bo informacje o radonie sprawdziłem sobie na stronie rządowej.
Radon jest jedynym promieniotwórczym gazem szlachetnym występującym w środowisku. Łatwo przedostaje się z głębi ziemi na powierzchnię,
gdzie miesza się z powietrzem atmosferycznym. Jest bezwonny, niepalny,
łatwo rozpuszczalny w wodzie i ciężki. Jest około 8 razy cięższy niż gazy atmosferyczne. W temperaturze zbliżonej do pokojowej pozostaje bezbarwny. Liczba atomowa radonu jest równa 86, a masowa zależy od rodzaju izotopu, ponieważ znane są 4 naturalne odmiany radonu: 218Rn, 219Rn, 220Rn
oraz 222Rn. Spośród nich największe znaczenie w środowisku ma 222Rn
zwany potocznie radonem, będący produktem rozpadu szeregu uranowo-radowego. Okres półrozpadu 222Rn wynosi 3,824 dnia i jest najdłuższy
w porównaniu do pozostałych izotopów radonu, dla których jest liczony
w sekundach. Czas półrozpadu 220Rn – toronu, pochodzącego z szeregu torowego wynosi 56 s, 219Rn – aktynonu (szereg uranowo-aktynowy) – 4 s,
a dla 218Rn (produkt rozpadu 222Rn, szereg uranowo-radowy) czas ten wynosi zaledwie 35 ms, co sprawia, że nie mają one praktycznie żadnego znaczenia w środowisku z wyjątkiem toronu, ale tylko w pewnych warunkach.
Czas półrozpadu toronu wystarcza na przedostanie się do wierzchnich
warstw ziemi, a szczególne zagrożenie może powodować w podziemiach
kopalń i sztolni.
W wyniku promieniotwórczego rozpadu radonu emitowane jest promieniowanie alfa i powstają niebezpieczne dla organizmu człowieka produkty rozpadu radonu stanowiące metale ciężkie takie jak polon, bizmut
i ołów. Poniżej przedstawiono schemat rozpadu 222Rn:
222Rn → 218Po + 4He
Równoważny zapis:
222Rn → 218Po + α
Cząstka alfa (α) składa się z dwóch protonów i dwóch neutronów i ma dużą
zdolności jonizacji materii przy jednocześnie bardzo małym zasięgu, co daje
największą skuteczność biologiczną spośród wszystkich cząstek jonizujących. Duża zdolność jonizacji prowadzi do bardzo wielu zderzeń wzdłuż
toru cząstki alfa, głównie z elektronami innych atomów, aż do momentu
gdy cząstka wytraci swoją energię. Przy narażeniu zewnętrznym przed
promieniowaniem alfa chroni ubranie i wierzchnia warstwa naskórka,
o ile na ciele nie znajdują się otwarte rany, przez które cząstki alfa mogłyby
się przedostać do krwiobiegu. Największe zagrożenie występuje po wniknięciu promieniowania alfa do organizmu człowieka, gdzie nie występuje
warstwa ochronna ubrania, czy skóry, więc promieniowanie alfa powoduje uszkadzanie materiału genetycznego w postaci pęknięć nici DNA.
Nieodbudowane bądź błędnie naprawione pęknięcia mogą prowadzić do
poważnych uszkodzeń komórek, a nawet do powstania zmian nowotworowych.
Biorąc więc pod uwagę, że podczas swojego rozpadu radon emituje wysoce jonizujące cząstki alfa oraz, że produktami jego rozpadu są izotopy
metali ciężkich, które także są promieniotwórcze, a dodatkowo uwzględniając stan skupienia radonu, umożliwiający jego łatwe przemieszczanie
się, można wywnioskować, że radon stanowi potencjalne zagrożenie dla
ludzkiego organizmu. Najbardziej narażone są drogi oddechowe, ponieważ
powietrze z radonem jest wdychane i wydychane do płuc. Szczególnie niebezpieczne jest osadzanie się w drogach układu oddechowego radioaktywnych produktów rozpadu radonu, które ulegają kolejnym procesom rozpadów, w tym alfapromieniotwórczych. Według Światowej Organizacji
Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO) radon stanowi 3 – 14%
przypadków zachorowań na nowotwór płuc i zaraz po paleniu papierosów
jest głównym czynnikiem narażenia [1].
Masz zamiar wciągać tą farbę pokruszoną nosem?
Promieniowanie ciężkie alfa może być zatrzymane przez kartkę papieru do tego ten przedmiot na oko ma jakieś 60 lat (zimna wojna), a okresy półtrwania radonu są o niebo krótsze bo tylko gaz szlachetny ma okres trwania 3,824 dnia a toron 4s. Oznacza to że o ile nie zamierzasz tej busoli połykać to ci się nic nie stanie bo z palenia fajek się więcej na wciągasz radonu do płuc niż z tego przedmiotu. Tam się co najwyżej możesz zatruć metalami ciężkimi jakbyś to zjadł.
A tak ministerstwo podchodzi do zagadnienia historycznie:
Radon został odkryty na przełomie XIX i XX w. Co ciekawe, już kilka
lat przed odkryciem radonu jako nowego pierwiastka, zaobserwowała go
sama Maria Skłodowska-Curie. Znane jej wtedy substancje radioaktywne
były ciałami stałymi, jak rad. Nawet w rozprawie doktorskiej naszej noblistki pojawia się opis emanacji czyli „oparów” radu. Maria Skłodowska
była więc zaledwie kilka kroków od odkrycia kolejnego nowego pierwiastka.
Sama promieniotwórczość jest zjawiskiem odkrytym stosunkowo niedawno, bo pod koniec XIX wieku. Dziś doskonale znamy wpływ promieniowania na organizm człowieka, wiemy jak się przed nim chronić. Ale nie
zawsze tak było. Zaraz po tym jak Maria Skłodowska-Curie i jej mąż Piotr
dokonali odkrycia nowego pierwiastka, radu, substancja ta była dodawana do wszystkiego. Ludzie uznali, że oto pojawiło się lekarstwo na wszystkie dolegliwości, od chorób skóry, porzez problemy ze wzrokiem. Rad miał
leczyć z najcięższych chorób, poprawiać samopoczucie, kondycję. Oprócz
tego pięknie świecił w ciemności, nie wymagając zasilania. Dziś oczywiście
przepisy nie pozwoliłyby na takie stosowanie radioaktywnej substancji,
ale w czasach, gdy nikt nie znał „ciemnej strony” radu – dodawano go m.in.
do maści, kremów, słodyczy, pasty do zębów. Powstawały gry i zabawki dla
dzieci czy nawet piłeczki golfowe zawierające rad, co miało rzekomo sprawiać, że będą latać dalej niż jakiekolwiek inne. To nie koniec absurdów…
Rad można było znaleźć w pseudomedycznych poduszkach czy w radonatorach, czyli swego rodzaju syfonach do domowego użytku, w których
można było przygotować radonową wodę. W zależności od preferencji zwykłą lub gazowaną, ale zawsze… radioaktywną. Ciekawym zastosowaniem radowej farby, zwanej „nieciemnością” było wykorzystanie jej do
malowania cyferblatów i wskazówek zegarków – zarówno naręcznych jak
i dużych zegarów lotniczych. „Świeciły pysznie”, jakby to powiedziała Maria Skłodowska-Curie, niejednokrotnie zachwycając się tez tą piękną stroną swojego odkrycia.
Dziś co prawda dodawanie radioaktywnych substancji do przedmiotów
codziennego użytku i do żywności jest zabronione, ale czy „era radowego
szaleństwa” całkowicie przeminęła?
Mówiąc o wpływie radonu na zdrowie skupiamy się na stosunkowo dużych dawkach promieniowania, mających wpływ na układ oddechowy.
Liczne badania potwierdziły ten efekt.
Ale co dzieje się, jeśli mamy do czynienia z małymi dawkami promieniowania czy małymi ilościami radonu? W tej sytuacji naukowcy nie mają
jednego wspólnego stanowiska. Istnieją dwie wzajemnie wykluczające się
hipotezy. Pierwsza mówi, że każda ilość promieniowania może mieć niekorzystny wpływ na zdrowie i różnice w oddziaływaniu przypisuje różnej u każdego z nas wrażliwości na promieniowanie i zdolności regeneracji. Druga mówi, że małe dawki promieniowania mogą mieć pozytywny
wpływ na zdrowie. Przykładem takiego podejścia są funkcjonujące nadal
w południowej Polsce uzdrowiska radonowe. W tych miejscach stosuje się
w ramach terapii inhalacje (wdychanie) i kąpiele radonowe oraz pije się
wodę zawierająca znaczne ilości tego radioaktywnego pierwiastka. Zwolennicy radonowych terapii zachwalają ich dobroczynny wpływ, a część
środowiska naukowego nadal podchodzi do nich bardzo sceptycznie.
